Dash Akol داش اکل

Dash Akol

Masud Kimiai / 95 min. / 1971

 

Badira, bakardadean, arima jaten duten lepraren gisako zauriak. Inori kontatu ezin zaizkion gaitzak dira. Jende orok ezohiko istripuen artean kokatzen ditu. Inork, inoiz, ahoz zein idatziz, deskribitzen baditu, kontzeptu ezagunak baiesten eta onartzen dituen jendeak bere errelatoa irrifarre ironikoz jasotzeko saiakera egiten du. Izan ere, gizonak ez du halako plagarentzako konponbiderik aurkitu. Ardoak bermatzen duen ahanztura eta droga eta estupefazienteen bitartez eskuratzen den logura artifiziala dira sendabide eraginkor bakarrak. Baina tamalez, euren efektuak iragankorrak dira: oinazea ez da betiko lasatzen eta beti itzultzen da, hareagoturik.

HONTZ ITSUA, Sadeq Hedayat

  

Dash Akol, ikusi dudan zuzendari honen lehen filma da eta filmografi oparoa duela irakurri dudanez, bere estiloari buruzko gauza handirik ez naiz esatera hausartuko. Edonola ere, pelikulari begiratu eta zinemaren lengoaiarekin esperimentatzeko hainbat saiakera nabarmentzen dira. Sarrerako eskenako koloreen inbertsioa, arkitektura azpimarratzeko plano hurrunen nahiz pikatuen erabilera, argiztapenak, kameraren zenbait mugimendu eta geldiune... Pertsonaiak arkitekturaren laguntzaz enkoadratzeko modua deigarria da. Bide honetatik, Non da lagunaren etxea? eta Kelid filmetan ateetaz egin nuen aipamenarekin lotura bat agertzen da (errebisiorako utziko dugu, halaber).

(Shiraz-eko?) Arkitekturaren erretratu bat pelikulan txertatzeak, kultura bati loturiko nortasun eta jokabide baten pertsonifikazioan oinarriturik egoteak eta hauen inguruko ohiturak eta usadioak hain presente egoteak, tarteka, filmaren ikustaldia nekeza egiten dute. Hori da, bederen, nik sentitu dudana ipuina irakurri eta. Istorio idatziak indarra galtzen duela alegia (1), berau hain borobila izanik, pelikulan deformatzen delarik. Hala ere, zernolako bertsiori eskatu behar zaion koherentzia izan badu, eta gutxinaka, idatzizko kontakizunaren oroimena alboratu eta pelikularekin gozatzen hasten zara. Zuzendariak, istorioaren hariari jarraitzen badio ere, istorioa eraldatzen du, eta alteratu. Era berean, alterazio eta itzulpen horietan sortzen diren elementuak identifikatu eta esplotatzen ditu. Eta istorioa kontatzeko zuzendariak eraiki duen artefaktuan koherentzia bat antzematen hasten zara. Ildo horretatik, gure begietan zaplada ederrak dira uretan zipriztintzen ari diren txorien azken irudiak. Halako analogia eta erabakiekin, pelikulak azkenean komentzitzen eta kolpatzen zaitu (2).

Antzeko zerbait gertatzen da istorioko protagonista interpretatzen duen aktorearen adierazpenarekin: hasieran, jartzen dituen ume-kasketa aurpegiek ikusleari pelikulan sartzea oztopatzen diote, baina geroago, gaineztaturik dagoen gizon horrekin enpatizatzen hasten zara, harena benetan sufrikarioa dela sentituz eta sinestuz. Izan ere, gizontasunaren eta gizabidearen gaiak lantzen ditu pelikulak. Dash Akol javanmardi-a da (caballeroso), mardonegi-a du (gizonaren ezaugarri eta koalitateetaz suposatzen dena), persiar kulturako caballero-a, gentleman-a da. -esan gabe doa, garai bateko aktore mitikoa dela Behrouz Vossoughi.

Dash Akolek bere burua gizon bakarti eta asketzat du, nahiz eta duintasuaren, nobleziaren eta gizontasunaren formetan harrapaturik dagoen. Dash Akolek ere eskutik hartzen ditu auzoaren ordena eta legea bermatzeko zereginak, eta errespetatua bezain ikaragarria da. Baina, kanpo-faktore baten ondorioz eta tradizioaren betebeharrarekiko konpromiso estuan, bere irudi publikoa eraldatu beharrean aurkituko da. Eraldaketa honek, basa bizitzatik etxe bizitzarako aldaketa egitea ekarriko dio (otsoa zakur bihurtu dela aipatuko da pelikulan), bai eta galbide psikologikora eta aztoramendu emozionalera eraman ere. Dash Akol, bereganatu ezin dezakeen emakumeaz maitemindurik, behera etorriko da eta keinu duin bat eginez utziko dio bizitzari joaten. Maitasunak, minak eta eromenak eskutik helduta, odola, negarra eta ardoa batera ekartzen dituen erreka bisitatuko dute (3).

Beraz, Shirazen kokaturik dagoen Dash Akol izeneko pertsonaiaren tragedia kontatuko du filmak. Irango hego-mendebaldeko herria da Shiraz, Fars-eko probintziaren hiriburua, XVIII. mendean Persiako kapitala izandakoa. Kultura baten ondarea eta usadioak erakutsiz eraikitzen da pelikula: jantziak, baloreak, hiriko espazioak, zurkhanea... garaiko bizimodua ezagutzeko tresna ederra bihurtzen delarik. 

Dash Akol pelikula, Sadeq Hedayat-en izen bereko ipuinean oinarriturik dago (Bizirik lurperatua ipuin-liburuan argitaratua izan zen hau, 1930. urtean). Sadeq Hedayat, Kafka iraniarra esan izan zaion idazlea, 1903an Teheranen jaio eta 1951an Parisen hil zen, buruaz beste eginik. Hainbat ikasketa hasi eta utzi zituen, bai eta hainbat herrialdeetara iritsi eta atzera aldegin ere. Mendebaldeko literatura eta Irango folklorea ikasi eta hainbat obra publikatu zituen. Kritikoa izan zen bere herrialdeko erregetza eta apaizeriarekin. Gazte hil zen, bere istorioetako pertsonaiak bezala hil ere.

(1) eskerrak hemen Javier Hernandezi ipuinaren itzulpen argitaragabea irakurktzen utzi izanagatik.

(2) kaiolatutako txoriaren irudiari buruzko aipamen bat egin beharrean naiz: poesia persiarrean, kaiolatutako txoriak subjektuaren arima irudikatzen du. Keliden azaldu zen, Dash Akolen azaldu da eta nago, datozen pelikuletan ere errepikatuko dela. Egiteke geratzen da beraz, gaiari buruzko iruzkin sakonagoa.

(3) aipatzekoa hemen, leili o mashrun-en ipuina