Zemestaan ast زمستان است

Negua da

Rafi Pitts / 86 min. / 2006

زمستان

سلامت را نمی خواهند پاسخ گف ، 
سرها در گریبان است .
کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را .
نگه جز پیش پا را دید ، نتواند ،
که ره تاریک و لغزان است .
وگر دست ِ محبت سوی کس یازی ،
 به اکراه آورد دست از بغل بیرون ؛
 که سرما سخت سوزان است .
نفس ، کز گرمگاه سینه می اید برون ، ابری شود تاریک
 چو دیوار ایستد در پیش چشمانت .
نفس کاین است ، پس دیگر چه داری چشم
 ز چشم دوستان دور یا نزدیک ؟

 مسیحای جوانمرد من ! ای ترسای پیر ِ پیرهن چرکین !
هوا بس ناجوانمردانه سرد است ... آی...
دمت گرم و سرت خوش باد !
سلامم را تو پاسخ گوی ، در بگشای!
منم من ، میهمان هر شبت ، لولی وش مغموم .
منم من ، سنگ تیپاخورده ی رنجور .
 منم ، دشنام پست آفرینش ، نغمه ی ناجور .
نه از رومم ، نه از زنگم ، همان بیرنگ بیرنگم .
بیا بگشای در ، بگشای ، دلتنگم .
حریفا ! میزبانا ! میهمان سال و ماهت پشت در چون موج می لرزد .
 تگرگی نیست ، مرگی نیست .
صدایی گر شنیدی ، صحبت سرما و دندان است .
من امشب آمدستم وام بگزارم.
 حسابت را کنار جام بگذارم .
چه می گویی که بیگه شد ، سحر شد ، بامداد آمد ؟
فریبت می دهد ، بر آسمان این سرخی ِ بعد از سحرگه نیست .
حریفا ! گوش سرما برده است این ، یادگار سیلی ِ سرد ِ زمستان است .
و قندیل سپهر تنگ میدان ، مرده یا زنده .
به تابوت ستبر ظلمت نه توی ِ مرگ اندود ، پنهان است .
حریفا ! رو چراغ باده را بفروز ، شب با روز یکسان است .

سلامت را نمی خواهند پاسخ گفت .
هوا دلگیر ، درها بسته ، سرها در گریبان ، دستها پنهان ،
نفسها ابر ، دلها خسته و غمگین ،
درختان اسکلتهای بلور آجین .
زمین دلمرده ، سقفِ آسمان کوتاه ،
غبار آلوده مهر و ماه ،
زمستان است .

NEGUA

agurrik ez dizute itzuliko
bihotz eroriaz burumakur dabiltzanean
hurkoa begiratu eta agurtzeko ez dute bururik jasoko
bidea iluna eta irristakorra denean
euren oinetatik haratago doan ezeri ez diote begiratuko
eta esku amultsua inori luzatu ezkero
kostata askatuko dituzte euren uztarturiko eskuak
hotza zekena denean

begien aurrean jasotzen den horma bat bezala
bular beroaren hatsa hodei ilun bilakatuko da
eta arnasaren jokabideari begiratuta
zer espero bestearengandik
urrutiko zein gertuko lagunen begiengandik?
ene adiskide bihotz zabal argitu eta jatorra
ene soineko likitsdun kide zaharra!
horren aire hotz eta ankerra dabil, ene
izan dezazula hatsa beroa eta adimena bozkarioz betea
erantzun ezazu nire agurra, zabaldu ezazu atea!
neu naiz, zure gau bakoitzeko gonbidatua
noragabeko ibiltari atsekabetua
neu naiz, ostikatutako harri mindua
neu naiz, degradatutako kreazioaren iraina
formarik gabeko kantua

ez naiz ez zuria ez beltza, kolorebakotasuna bera naiz
etorri, zabaldu atea, zabaldu, nahigabea naiz
ene burkidea! ene anfitrioia!
olatu baten gisa dardarka
atearen ostean dabil zure betiereko gonbidatua
kazkabarrik ez da, heriotzik ez da
hotsik entzun baduzu hori hotzaren hortz ikaratuak dira

gaua da eta edalontziaren albora
kontuak garbitzera etorri naiz
denbora agortu dela diozu, goiza heldu dela, argia urratu dela
baina zeruko gorria ez da egunsentiaren kolorea, engainatzen zaitu
ene burkidea! kolore hori neguaren zaplastekoa da
belarrondoan sentitzen duzun hotza
eta zeruaren muineko argi meharra, bizirik zein hilik dena
ez da herio-zuloaren barnean ezkutatzen, ilunpeko hilkutxa sendoan baizik
ene burkidea! bete ezazu edalontzia, gaua eta eguna gauza bat eta bera dira

agurrik ez dizute itzuliko
eguratsak bihotza uzkurtzen du, ateak itxirik daude
eskuak ezkutaturik, burumakur doa jendea
hatsak hodeiak dira, bihotzak goibel eta nekaturik
zuhaitzak, kristaldutako hezurdurak dira
bihotz hileko lurra, zeruaren sabai baxua
eguzkia eta ilargia hautsez beterik dauden honetan
negua da 

Mehdi Akhavān Sāles, 1955





Bakardade giro eta utzikeria egoera bat sortzetik xukatzen du hala poetak nola filmegileak negu-abelera baten poetika. Errepikatzen diren hainbat elementu eta eskenatoki (trenbideak, lantokiak, desguazeak, errepideak, arrotz-etxea, bazar hutsak…) eta istorio xume bat baliatuz, pertsonen ordezkapen eternala iradokitzen du filmak. Giza kondizioa gainditzen duen denboraren lanaz, gobernatu ezin den bizi baldintzaz ari da. Lana bilatzekotan, gizon batek etxea utziko du. Eta haren joanarekin beste bat agertuko da, bestearen modu berean hau ere, lan bila etorri dena eta aurrekoak utzi duen hutsunean beteko duena. Esan nahi dena mugimendu natural bat dirudi, nor bere lekuaren bila ari den ziklo errepikakorra.

Pelikulan, bizitzaren laztasunari aurre egiteko akordioa dirudi ezkontzak, etxearen bizi-forma hartzen duena. Bien bitartean, bere lekua bilatzen duen jendea noraezean dabil, arlote gisa, lan bila, emazte bila edo mugitzen jarraitzeak sortzen duen itxaropen-sentsazioa elikatuz... eta arrotz-etxean pasatzen dituzte gauak. Bertan, enparauekin kontu batzuk esan eta biharamunean berriro irtengo dira lanera, zein haren bila kalera, arrotza zaien ingurunean. Lekurik gabe sentitu ezkero, hortxe dute trenbidea, buruaz beste egin eta inori traba egiten jarraitzeari uzteko irtenbidea, trenari itxaron eta bagoian berriro sartzea porrota onartzea baita; etxera itzuli eta beren lekua iada beste batek bete duela ikusteko arriskua berarekin dakarrena.

Pelikula hau ikusi orduko, irango filmetan errepikatzen den beste elementu batez ohartu naiz: autobusa. Ez da txantxa, arretan hartzekoa da espazio-ibilgailu honen lekua. Boteprontoan esango dut ikusi ditudan film iraniarretan hamaikatik hamarretan ageri direla autobus barruko eskena edo planoak. Atea bezala, igarobidea da autobusa ere, jendeak partekatzen duen lekua delako agian, fisikoki gertu eta traiektu luzeen ondorioz harremanetan sartzeko aukera berarekin ekartzen duena... ez dakit zergatik agertzen den hainbestetan. Baina (autobuseko) leihotik begira egoteko jarrera malenkoniatsu hori behin eta askotan gertatzen da pelikula iraniarretan eta horrek badu zerbait, pertsiar jendearen (eta kulturaren) adierazpideen moduekin lotura egiten duena. Ezen eta hain kultura samintsua baita... iruditeri, lengoaia eta sorkuntza aldetik horren aberatsa bai, baina hain tristea... kasu, adibidez, pertsieraz, pertsona bat triste dagoenean harengana zuzentzeko erabiltzen den espresioari: zer duzu, zure itsasontzia(k) hondoratu d(ir)a? (keshtihāt ghargh shodeand? کشتیهات غرق شده ند). Adierazpen hau arrotz-etxeko jaunak, gosaritan, protagonistari zuzentzen zaionean baliatuko du. Lastima, neuk ikusi subtituluetan literalki itzulirik egotea...

Beraz, neguaren kontzeptuaren bueltan giro latz, malenkoniatsu eta jazarkorra landuko du filmak. Horretarako, R.Pittsek egunsenti, gau eta iluntze giroetan filmatuko du maiz. Planoek, gurutzatzen den bide bat txertaturik izango dute gehienetan, markuaren kanporantz egiten duena, ihes-lerro gisa, erakusten ari dena iragankorra dela iradokiz. Ezin aintzat hartu gabe utzi, bestalde, zuzendariak pelikulara gonbidatu dituen musikariak. Ausartzen naiz, ornamentu edo elementu latente baino, musikariak aktoreak ere badirela esatera. Hauen zama eta eragin kulturala izugarrizkoa da (herri-kantariak, orain mende bateko poemak kantatu eta hauekin egunerokotasuna blaitzen dutenak...) eta errotutako artistak dira. Pentsatzen dut iraniar bati ezinezkoa gertatuko zaiola bertan parte hartzen duten musikariak atzeman gabe pelikula ikustea. Hauek dira musikariak:

Hossein Alizadeh: taar 
Mohammad-Reza Shajarian: ahotsa
Homayoun Shajarian: tonbak 
Keyhan Kelhur: kamancheh 

Txorien baliabidea, azken aipamen gisa: kontu egin, bi protagonistak gurutzatzen diren eskenan, mutilak neska begiratzen duenean, hor alboan, ziztu bizian pasatzen den txoriari. Ez dut pentsatu nahi eskena hau errodaje garaian zenbatetan errepikatu behar izan zuten. Bere iraupena apenas da begi kliskada bat baino luzeagoa baina, neuk behintzat, gustuko ditut horrelako keinuak.

(parentesi artean baieztatuko dut, bestalde, bi protagonista hauek hitz egiten duten lehen aldian –ate batean daude, horri ere kasu egin- hondoan entzuten diren txorien hegaldien soinua intentzionala dela) 

Negua da Mehdi Akhavan Sales poetaren "Negua" izeneko poeman oinarritutako pelikula da. 



No hay comentarios:

Publicar un comentario