King Kongen pasadizoa قضیه کینگ کونگ



قضیه کینگ کونگ

دیشب اندر خیابون لاله زار
جمعیت زیادی دیدم چند هزار
خانم لنگ درازی شیک و قشنگ
رد شد از پهلوی من مثل فشنگ
دیدم یک جوانکی قد کوتوله
دنبال ان خانم می دود همچون توله
بخانم هی قربان صدقه میرود
هر کجا این می رود او هم می رود
رفت خانم تو سینمای ایران
جوانک هم به دنبالش دوان
بلیط خرید و رفتش بالاخونه
پسره هم دنبالش مثل دیونه
توی لژ پهلوی زنیکه نشست
زنیکه هم روش را سفت و سخت بست
چراغا خاموش شد اندر سینما
روی پرده پیدا شد بس چیزها

 دسته ای از مردم اروپا
رفتند بسوی جنگل های افریقا
تا از عجایب اثار قدیم
هر چه میبینند بردارند فیلم
همراه خودشان داشتند یک دختر
که از ماه شب چهارده بود خوشگلتر
الخلاصه چون بجزیره خرابه ای رسیدند
هر قدمی که بر می داشتند از وحشت می لرزیدند
پس از رنج ها و زحمات بسیار
به دست وحشی های ادمخور شدند گرفتار
انها دختر را که دیدند
خوشحال شدند و خیلی رقصیدند
مردها را غافل کردند و دختره را دزدیدند
دویدند دویدند تا به شهر خودشون رسیدند
دختره را هفت قلم بزک کردند
از شهر بیرون با داریه و دنبک بردند
به یک تیر کلفتی او را در جنگل بستند
غفلتن از دور پیدا شد هیکلی مثل غول
امد و دختره را گرفت توی پنجول
پشم اندر پشم اندر تنش بسیار بود
بنظرم وزنش چهل خروار بود
سر پا وایسادی مثل ادم ها
راه می رفتش روی دوپاها
ان نکره میمون بود و اسمش کینگ کنوگ
تنش پشمالو کمرش بدون لنگ
دختره هی جیغ و فریاد می زدش
 چونکه از شکل او می امد بدش
اما میمونه اونو دوستش داشتش
از اینجا می برد و اونجا می گذاشتش
رخت او می کند و هی بو می کشید
برا خاطرش با جانورها می جنگید
ادما از دور که او را می دیدند
توی سولاخ سمبه ها می چپیدند
اوهم هر وقتی که ادمیزادی می دید
نعره ها از ته دلش هی می کشید
اگر دستش می رسید می گرفتش
بیخ خرشا زور می داد و می کشتش
خلاصه اروپایی های ناقلا
برای میمون فراهم کردند بلا
گاز بخوردش دادند و گیجش کردند و به اروپا بردند
بدست ارتیست های شهیر یک سیرکش سپردند
توی سیرک چندین هزار از مرد و زن
ازدهام کردند که او را ببینن
پرده چون پس رفت کینگ کونگ پیدا شد
نیش مردم تماشاچی وا شد
میمونه غیظش گرفت و زور زد
زنجیر دست و پایش مردم له می شدند
تا لگد می گذاشتن مردم می مردند
شهر شلوغ شد مردم فراریدند
هر کجا کینگ کونگ را از دور می دیدند
رفت او تا پیدا کند معشوقه اش
بو می کشید که پیدا کند خونه اش
ماشین ها مثل فانوس تا می کرد
خودش را تو هر سوراخی جا می کرد
پیش او طبقه های عمارت
مثل پلکان بودش سهل و راحت
پاش را می گذاشت و می رفتش بلا
بدون اینکه بگوید یا الا
توی اطاق های زن ها سر می کشید
هر کجا سر می کرد محشر می کرد
زن ها جیغ کشیده بیهوش می شدند
عاقبت معشوقش را پیدا نمود
دست دراز کرد از تو پنجره او را ربود
با عجله رفت روی اسمان خراش
معشوقه اش را گذاشت زمین یواش
ارپلان ها روی هوا می پریدند
ناگهان کینگ کونگ را از دور دیدند
بس که ب طرف او تیر انداختتند
تمام جونش را خونین و مالین کردند
عاقبت سرش گیج خورد روی گراتسیه ل
چشمش سیاهی رفت از ان بالا شد ول روی گل
بینوا میمون شهید عشق شد
از بلای عمارت افتاد و مرد

چراغ ها روشن شد اندر سینما
مردم روانه شدند سوی خانه
کوتولهه رو کرد به خانم گفت دیدی ؟
معنی عشق حقیقی فهمیدی ؟
بنده هم عشقم مثل این میمونه
دلم از فراق روی تو خونه
اگر بخواهی من را ازار کنی
مثل این میمون گرفتار کنی
همانطور که اون از اسمان خراش
افتادش روی زمین و شداش و لاش
منهم خودم را این بلاخونه
میندازم پایین مثل کپه هندونه
تا که تمام جونم داغون بشه
سر تا پایم قرمز و پر خون بشه
خانمه که این را شنید دلش سوختش
خودش را به کوتولهه فروختش








King Kongen pasadizoa


Bart Lalezar Kalean (1)
milaka pertsona ikusi nituen
emakume hankaluze chic eta eder bat
bala bat bezala nire ondotik pasa zen
gaztetxo txiker bat ikusi nuen
emakume haren atzetik lasterka

atergabe laudatzen zuela
nora zihoan bata hara zihoan bestea
Iran Zineman sartu zen emakumea
eta gaztea haren atzetik korrika
txartela erosi eta palkora joan zen
eta gaztea haren atzetik eroa bezala
andrakumeak buruzapia gogoz lotu zuen
argiak itzali eta pantailan
gauza ugari azaldu ziren:
<<europar jende multzo bat
Afrikako oihanetarantz joan zen
ikusten zituzten aintzinako obra zoragarriak
filmera ekartzeko
ilargi betea baino ederragoa zen (2)
emakume bat zuten bidailagun
galdutako irlara iritsi zirenean
pauso bakoitzeko dar-dar egiten zieten gorputzek
halako sufrikarion eta neke artean
kanibal basatien eskuetan gatibu erori ziren
kanibal basatiek emakumea ikusi zutenean
poztu eta dantzan hasi ziren
gizonak despistatu eta emakumea atzeman zuten
korri eta korri euren herrixkara iritsi ziren arte
kolore anitzekin pintatu zuten emakumea
herrixkatik kanpora danborra joaz eraman eta
oihaneko hesola lodi batera lotu zuten arte
halako batean emakumea atzaparrekin harrapatu zuen
pizti itxurako gorputz bat azaldu zen
biloz betetako gorputza zuen
haren zamak ikaragarria zirudien
gizakiak bezala zutik mantendu eta
bi hanka gainean ibiltzeko gai zen
King Kong izeneko tximinoa zen
gorputz iletsua, long-ik gabeko gerria (3)
haren itxurak beldurtzen zuenez
emakumeak etenik gabe oihu eta garrasi egiten zuen
tximinoak hori atsegin zuen
eta haren arropak erauzi eta tai gabe usnatzen zituen
harengatik animaliekin bataiatzen zen
hura urrundik ikusten zuten pertsonak
zuloetan ezkutatzen ziren
eta bera ere pertsonak ikusterakoan
barren barrenetik orru egiten zuen
atzaparraz ailegatu ezkero jata heldu
eta lepoa estutuz akabatzen zituen
azkenean europear azkar ustekoek
tximuaren akabera prestatu zuten
gasarekin zorabiatu, Europara eraman eta
zirku batetako artista entzutetsuen eskuetan utzi zuten
zirkuan milaka pertsona, gizoin nahiz emakume
hura ikusteko elkartu ziren
oihalak erretiratu eta King Kong agertu zen
ikusleek barre egin zioten eta
tximua, haserreturik, indar egiten hasi zen
beso eta hanketako kateak puskatu zituen
hatzaparrekin eta hankaekin zanpatu eta
ostikadak joz pertsonak akatzen zituen
hirian zalaparta sortu zen eta 
King Kong ikusi orduko ihesari ekiten zion jendeak
King Kong maitearen bila irten zen
haren etxea topatu arte bazterrak usnatuz
kotxeak kriseiluen gisa zanpatzen zituen
zernahi zulotan muturra sartuz
harentzako eraikuntzetako pisuak
eskailera erosoak ziren
oinak pausatuz egiten zuen gora
esan gabe: iala! (4)
emakumeen gelak arakatzen zituen
burua sartzen zuen leku oro hondatuz
emakumeak garrasiak itota zorabiatzen ziren
edo babes bila senarren besoetara jotzen zuten 
azkenerako maitea aurkitu eta
leiho batetik besoa sartuz harrapatu zuen
arinki etxeorratzera igo eta
maitea kontu handiz laga zuen teilatuan
hegan egiten zuten aireplanoek
King Kong ikusi zuten
hainbat tirokatu zuten ezen eta
bere gorputza zauriz eta odolez estali zutela
azkenerako, konortea galdu eta
begiak belztuta etxeorratzetik behera amildu zen lurrera
tximu gixarajoa maitasunaren martiri bilakatu zen
hilik, eraikinetik behera erorita>>
zinemako argiak piztu ziren
jendeak etxerantz abiatu ziren eta
mutikoa emakumeari zuzendu zitzaion esanez: ikusi?
benetako maitasunaren esanahia ulertu duzu?
nire maitasuna tximu harena bezalakoa da:
nire bihotza zure aurpegiaren ausentziaz mindurik da
sufriarazi nahi banauzu
ni tximu horrena bezalako trantzean sartuz
etxeorratzetik behera eroriz eta gorputza txikituz
ni ere palko hontatik
nire burua botako dut angurri bat bezala
burutik oinetara odoleztatuta
nire bizia izorratzeko
emakumeak, hitz horiek entzunez pena sentitu eta
mutikoari saldu zitzaion





(1) Lalezar Kalea (Lale: idi-bihotz Zar: larre, soro -->Lalezar: idi-bihotz soroa)
(2) Pertsiar kulturan, ilargi betea edo ilargia pertsonen edertasuna (emakumeena kasurik gehienetan) adierazteko gehien baliatzen den figura da. Ilargi beteari “hamalaugarren gaueko ilargia” esaten zaio poeman. Hilargi egutegiaren arabera, hamalaugarren gaua ilargi betearen gaua da.
(3) Long-a, mundu musulmandarreko Erdi Aroko anaitasun zirkuluen erritualetan jatorria duen eta pertsiar kulturan izen askorekin deitua izan den pertsona eredu batek (lehen gizarte rola zen) gerrian lotuta daraman zapiak hartzen duen izena da. Pertsonai horri Javaanmard, Pahlavaan, Luti, Daash, Dasshmasti... deitu izan zaio, lehena izanik demagun, originalena eta besteak haren eratorriak. Javaanmarda altruismoa, fideltasuna, eskuzabaltasuna eta zintzotasunaren baloreak gorpuzten dituen eta ahulak defenditzeko gertu den gizonaren figura da. Soinketa bere prestaketa prozesuaren parte garrantzitsua izanik, ariketa fisikorako Zurkhaane izeneko espazio egokituak izan ditu (Zur: indarra; Khaane: etxea; Zurkhaane: Indarraren etxeak). Bertan parte hartuz, ezarritako ariketa fisiko multzo bat burutu eta Pahlavaan bihurtuko ziren (heroi, indartsu, gerlari). Baina modernitatearen etorrerak krisian jarriko du, beste arketipo tradizional batzuekin batera, gizontasunaren arketipo hori. Iraganarekiko nostalgiak hordituta, Javaanmardaren eratorriak sortuko dira, besteak beste, Daashmaashtia edo Lutia . Honako hauek, gizon noblezoa moralaren eta elegantziaren karga izaten jarraituko duten arren, hirietako auzoetan ordena ezartzeko funtzioarekin, baina mami espiritualaz husturik, mozkor fama hartuko dute. Hortik etorriko da dantza eta antzerki munduan asko imitatzen den (dantza eta koreografia molde propio bat sortu dute, bere baitan)  Lutiaren (baldar, bihurri) edo Daashmashtiaren izena eta irudikapena (dadaash: anai (jatorri turkiarreko hitza; laburduta: daash); masti: mozkorraldi). Beraz, Long-a pertsonaia mota honek gerrian daraman zapi edo fularra izanik, King Kongi long-ik gabeko deitzeak duina ez dela, emakumeak babesten ez dituela, elgantea ez dela, finean, gizona ez dela esateko modu bat da.
(4) Iaalaa! espazio pribatu batean dauden emakumeei, bertara sartu aurretik, gizonak egiten dien hotsa da. Famili loturarik gabeko gizon eta emakumeek edozein kondiziotan elkar ikusi ezin dutela dioen arau erlijiosoaren ondorio bat da hau, literalki, “ei jainkoa!” esan nahi duena, eta praktikoki “kontuz sartuko naizela” bezala itzuli daitekeena. Iaalaa! esan eta normalean, sartu aurretik, minutu batzuk itxarongo ditu gizonak. Atearen bestaldean, hotsa entzun eta, emakumeek buruzapia eta abarrak egoki (-) atondu beharko dituzte. Kontatu didatenez, Iaalaa! hotsa eztul batekin ordezkatu edota lagundu daiteke. Orain arte ateetaz egin ditudan aipamenekin duen lotura errebisiorako geratzen da, baina ez dezagun aintzakotzat hartu gabe utzi.





Sadeq Hedayat eta Mas’ud Farzaaben poema hau (1), hasieran, Qal’eh pelikulari buruz idatzitakoarekin batera paratzea pentsatu nuen (prozesu honetan Javier Hernandez izan dut aholkulari). Ideia, aipatu poema Shahr-e No auzoan kokaturik zegoela pentsatzen genuelako etorri zitzaigun burura. Baina itzulpena egin eta gaiari buruzko informazioa batzen ari nintzela, erraturik genbiltzala ikusi nuen. Gure usteen kontra, poeman aipatzen den Lalezar Kalea ez zegoen Shahr-e No auzunean. Nahastea, ezjakintasunari bakarrik ez baizik eta Shahr-e No auzoa iada esisitizen ez den egiteari zor zitzaion. Aurreko izkribuan aipatu nuen bezala, Shahr-e No auzoa 1979ko iraultza gertatu eta botereak suntsitu zuen puten auzoa izan zen. Egungo Teherango Gomrok inguruan koka dezakegu, eraistearen ostean eraiki zuten Raazi Parkean bertan. Lalezar kalea gertu dago, baino handik ipar ekialderantzago, 2 bat kilometrotara, Imam Khomeini plazaren (Meidun-e Emam) eta Iraultzaren Kalearen artean (Khiabun-e enghelab). Putetxeak beraz ez, baina bertan kontzentratzen omen ziren Teherango antzoki eta kabaretak, edo bestela esanda, Europatik ekarritako ikuskizunaren eta kontsumoaren kulturaren tenpluak (boutique-ak, dendak, restaurant-ak, almazen handiak etab.).

Sadeq Hedayat, “Kafka pertsiarra” bezala ezaguna, Irango literatura garaikidearen eta nobela idatziaren figurarik garrantzitsuenetakoa da. Poesia ez da idazle honen alderdirik ezagunena eta aztertuena, baina XX. mendeko Iran modernizatu berriaren gizarte irakiduraren girora gerturatzeko baliagarri suerta daitekeelakoan, bai eta aurreko izkribu batean (Grass: a nation´s battle for life) King Kong pelikulari eginiko aipamenarekin lotura duelako, itzulpen saiakera bat egin dut. Errimari dagokionez esan, poema originalak binakako bertso errimak dituela. Alegia, bertsoek binaka, errima egiten dute. Barne erritmorik gabekoa poema da eta pasarte baten deskribapen soila egiten du. Soiltasunak hala ere, ez dio indarrik kentzen. Poemak gizartea filmen erreflexua edo filmak gizartearen erreflexua diren gogoetaren karga dauka, oso figura sinpleak erabiliz. Gizarte satira, poemagintza pertsiarrean oso genero erabilia da. Tradizio horren barnean koka genezake poema hau. Gogoratu bestalde, mendebaldeko dekadentziaren zeinu izanagatik, 1979ko iraultzaren testuinguruan, fundamentalistek Irango hainbat zinema erre zituztela. Poema honetan aipatzen den zinema ez zuten erre baina, gaur egun, itxita dago.

Bertso osteko puntuazioak ezabatu egin ditut. Puntuazioa, pertsiar hizkuntzan nahasmen asko ekartzen dituen kontu bat da, dela idazlearen partetik gaixki erabilia delako, dela idazketaren unean, erabiltzen den tresnak berak zailtasunak ekarri eta akatsak sortzen dituelako. Nik neuk, jatorrizko bertsioan (pertsiar hizkuntzan idatzia, baina atzerrian argitaratutako S.Hedayaten lanen konpilazio bat da) hainbat aurkitu ditut. Irakurtzerako orduan, irakurlearen esku geratzen da, nahi eran etenak egitea. Pasarte baten kontakizun jarraia den neurrian, bere irakurketak ez luke arazo handirik sortu beharko.

(1) Sadeq Hedayat (Teheran 1903 - Paris 1951) eta Ma’sud Farzaad (Sanandash 1906 - 1981) idazleek 1934. urtean argitaratutako Zaunk Zaunk Jauna (Vagh Vagh Saahaab وغ وغ ساهاب) liburutik hartu eta itzuli dut poema, Behjat Mahdavi-ren laguntzarekin.




Iran Zinema gaur egun, Teherango Lalezar Kalean




No hay comentarios:

Publicar un comentario